یک سال پس از تجربه‌ی موفق «جدایی نادر از سیمین» اصغر فرهادی در «اسکار»، حالا با وجود انتخاب فیلم «یه حبه قند» میرکریمی توسط کمیته انتخاب برای اسکار، وزیر ارشاد دولت برآمده از کودتای انتخاباتی مدعی می‌شود که در توافق با کارگردان فیلم و در اعتراض به فیلم موهن اخیر، ایران پیشنهادی برای اسکار نخواهد داشت. سخن دروغی که به‌صراحت توسط میرکریمی تکذیب شد. خبرگزاری فرانسه در مورد عدم حضور ایران در اسکار خبر داد: «ایران در اعتراض به فیلم ضداسلامی آمریکایی از اسکار کنار کشید.» این خبرگزاری، اقدام مزبور را نشانه عصبانی بودن ایران از ساخت فیلم موهن «برائت از مسلمانان» دانسته است. سخنگوی آکادمی اسکار در لس‌آنجلس هم اعلام کرده: «هنوز چیزی به‌طور رسمی از سوی مقامات ایران مبنی بر تحریم اسکار به آنها اعلام نشده و تماس مستقیمی از سوی کمیته انتخاب فیلم ایرانی با آنها گرفته نشده و از طریق رسانه‌ها در جریان این اقدام قرار گرفته‌اند.»

گام اول؛ انتخاب

کمیته انتخاب فیلم ایرانی برای معرفی به آکادمی علوم و هنرهای سینمایی (متشکل از پوران درخشنده، نیکی کریمی، شهرام اسدی، فریدون جیرانی، حسین زندباف، علی شاه حاتمی، حمیدرضا صدر، علی معلم و امیر اسفندیاری) با انتخاب «یه حبه قند» به عنوان فیلم برگزیده به جلسات خود پایان داد. این کمیته در گام نخست به بررسی ضرورت حضور یا عدم حضور سینمای ایران در هشتاد و پنجمین مراسم اسکار پرداخت. کمیته که پس از بررسی کارشناسانه رابطه‌ای میان فیلم موهن منتسب به پیامبر اسلام و هالیوود نیافته بود، اعلام کرد: «با توجه به ساختار حاکم بر هالیوود و به ویژه در موقعیت فعلی بین‌المللی، ضمن محکوم کردن اهانت به پیامبران در هر شکلی و خصوصا سینما، تصمیم به مشارکت فعال در این زمینه جهت استفاده از کلیه فضاهای موجود برای نمایش استعدادهای سینمای ایران و تعیین قواعد بازی به مصلحت این سینمای نجیب گرفتیم.» پس از این تصمیم مراحل انتخاب فیلم ایرانی برگزیده از میان ۷۲ عنوان فیلمی که از مهر سال گذشته تا مهر سال جاری برای نخستین بار در کشور اکران شده بود آغاز شد که حاصل انتخاب «یه حبه قند» رضا میرکریمی بود.

گام دوم؛ تحریم

بلافاصله بعد از اعلام نتیجه، طرح تحریم اسکار که از هفته گذشته مطرح شده بود قوت گرفت، اما این‌بار از سوی وزیر ارشاد دولت برآمده از کودتای انتخاباتی. البته نخست، شمقدری رئیس سازمان سینمایی و از نزدیکان احمدی‌نژاد با انتشار پیامی پیشنهاد تحریم اسکار را ابلاغ کرد. او در این پیام خواست «تا زمانی که دست‌اندرکاران آکادمی اسکار نسبت به سازندگان فیلم موهن به ساحت قدسی و ملکوتی پیامبر عظیم‌الشأن و پیامبر آخرالزمان حضرت محمد (ص)، واکنشی درخور شأن نشان نداده‌اند، به عنوان همدلی و همراهی با قلوب مجروح و زخم‌دیده یک و نیم میلیارد مسلمانان جهان و بلکه هفت و نیم میلیارد آزادگان جهان از مشارکت سینمای ایران در این رویداد سینمایی امتناع شود. بدیهی است تحریم اسکار ۲۰۱۳ تا زمانی است که این آکادمی نسبت به این فیلم موهن واکنش مناسبی انجام دهد و خود را از سازندگان آن مبرا سازد.» پس از آن سیدمحمد حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم افتتاحیه دوازدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مقاومت پرونده حضور «یه حبه قند» در اسکار را به تنهایی در یک روز بست و اظهار داشت: «جمهوری اسلامی ایران در واکنش به انتشار فیلم موهن علیه پیامبر اعظم در مراسم اسکار شرکت نمی‌کند.» جمال شورجه که از تصمیم دولت ذوق‌زده شده در پایان مراسم افتتاحیه جشنواره فیلم مقاومت، بدون برنامه قبلی روی سن رفته و گفته است: «از آقای دکتر حسینی و تمام عزیزانی که چنین تصمیم انقلابی برای مراسم اسکار را گرفته‌اند، تشکر می‌کنم.» وی ادامه داد: «جا دارد از سوی خودم و همکارانم از ایشان تشکر کرده و حمایت خودم را از این تصمیم رسما اعلام می‌کنم.» البته شورجه مشخص نکرد منظورش از همکارانش جامعه سینمایی است – که اعتراضاتشان در محافل سینمایی منتشر شده – یا نهادهای دیگر.

گام سوم؛ اعتراض

پس از اعلام این خبر بود که واکنش‌های اعتراضی و انتقادی جامعه سینمایی آغاز شد. فرشته طائرپور در واکنش به این تصمیم وزارت ارشاد گفت: «شعارهای مرگبار دادن، آتش زدن، کشتن آدم‌های با ربط و بی‌ربط و قهر کردن‌های خودآزار، کاری است که ملت‌ها و دولت‌های دیگر می‌توانند به آن اکتفا کنند، اما ایران با توجه به صنعت فعال سینمایی‌اش، دارای گنجینه‌ای از فیلم‌های انسانی و مبتنی بر مکارم اخلاقی اسلامی است که تماشای آنها از سوی ملت‌های دیگر می‌تواند چهره‌ای واقعی و مهربان از اسلام و مسلمان به دنیا عرضه کند.» او که از این تصمیم دولت حیرت کرده، از حامیان و مسببان تحریم اسکار می‌پرسد: «آیا واقعا تماشای فیلم لطیفی چون «یه حبه قند» چهره بهتری از مسلمانان به ملت‌های دیگر ارائه می‌کند، یا تماشای صحنه‌های خونین و خشمگین اعتراضات مردمی که جواب یک فیلم مزخرف ۱۴ دقیقه‌ای را دارند با دشنه و دشنام می‌دهند؟… آیا کنار کشیدن و خود–حذفی بدون انعکاس سینمای ایران از یک عرصه رقابت جهانی مانند اسکار، که هیچ ربطی به آن فیلم و سازنده‌اش ندارد، گام موثرتری است یا حضور متمدنانه و مجهز به یک پاسخ سینمایی، با فیلمی که اینهمه رنگ و بوی مهر مسلمانی دارد؟» محمدعلی باشه‌آهنگر که فیلم اخیرش «ملکه» از سوی بسیاری از منتقدان و رسانه‌ها گزینه‌ی نخست معرفی به آکادمی اسکار محسوب می‌شد، نیز با تأکید بر درست نبودن تصمیم تحریم اسکار گفته: «ما باید با ساخت فیلم‌هایی درباره حضرت محمد (ص) بتوانیم نهضت تعامل و معرفی فرهنگ اسلام (و نه نهضت تقابل) را به راه بیندازیم.» وی فیلم جسارت‌آمیز به ساحت پیامبر اسلام را بسیار ضعیف و بی‌اهمیت توصیف کرده و گفته: «چرا باید آن فیلم را بیش از حد بزرگ کرده و باعث شویم همه دنیا آن را ببینند؟! ما باید دشمن‌مان هم قد و قواره خودمان باشد، نه اینکه بخواهیم برای یک فیلم بی‌اهمیت چنین کاری کنیم.» وی با امید به اینکه این تصمیم هرچه زودتر عوض شود، گفت: «امیدوارم وزارت ارشاد و بنیاد سینمایی فارابی شرایط حضور و ارائه خوب و مناسب «یه حبه قند» در مراسم اسکار را فراهم کنند. آقای میرکریمی از فیلمسازان صاحب‌سبک ماست و امیدوارم خیر «یه حبه قند» هم مانند «جدایی نادر از سیمین» به سینمای ما بازگردد.» علی معلم از اعضای هیئت انتخاب اسکار ۲۰۱۳ نیز در مورد نامه شمقدری می‌گوید: «بحثی که ایشان مطرح کردند در جلسات انتخاب فیلم هم مطرح شد، اما تعبیر ما این بود که فیلم ساخته‌شده یک کار جعلی و خارج از حوزه سینما است؛ مانند اینکه بچه‌ای در گوشه‌ای از دنیا کاری بسازد و آن را بزرگ کند که این ربطی به صنعت سینمای آمریکا ندارد.» معلم، مخلوط کردن این دو موضوع با هم را بی‌معنا دانسته و افزوده: «می‌توان طی نامه‌ی جداگانه‌ای پیشنهاد داد که صنعت سینمای آمریکا موضع‌گیری کند، کاری که بعضی از فیلمسازان این کشور انجام دادند.» عضو هیئت انتخاب نماینده سینمای ایران برای شرکت در اسکار، جاخالی دادن را کار نادرستی دانسته و تأکید کرده: «سال‌های گذشته هم صحبت‌هایی مبنی بر تحریم بعضی از جشنواره‌ها مطرح بوده است که با هوشمندی خود مسئولین منتفی شده؛ به‌هرحال نباید صحنه مسابقه‌ای را ترک کرد چون این موضوع بیشتر باعث خوشحالی‌شان می‌شود.»

تاوان اعتراض به انحلال خانه سینما

داستان دختری به نام پسند است که با پسر خان فرنگ رفته قرار است ازدواج کند. دختری که آینده خود را به دست تقدیر سپرده و می‌خواهد از عشق خود بگذرد و به میل خانواده عمل کند. اما در میانه تصمیم راه خود را گم کرده است. این نکته را میرکریمی زیرکانه در میانه دیالوگ‌ها هویدا می‌کند، آنجا که پسند به ظاهر تمرین زبان می‌کند و می‌گوید: «آیا می‌توانی به من کمک کنی؟ من گمشده‌ام، من دارم به آدرس نگاه می‌کنم. Can You Help Me? I am Lost, I am Looking For This Address.» میرکریمی سعی می‌کند در محتوای فیلم غفلت جمعی را نشان دهد. خانواده‌ای را نشان می‌دهد که در پس شادی‌هایشان غفلتی نهان است. می‌خواهد نشان دهد که در جامعه سنتی همه نسل جوان را دوست دارند اما توجهی به خواست این نسل نمی‌کنند. این فیلم در جشنواره فجر هم با وجود ساختار و محتوای محکمش اگرچه از امیدهای اصلی جشنواره بود، اما در هیچ کدام از رشته‌های اصلی نامزد نشد. قطعا این بی‌توجهی به دلیل مواضع کارگردانش بود. مواضعی که برای دولت گران بود. کارگردان «زیر نور ماه» در جریان انحلال خانه سینما در نامه‌ای یادآور شده بود: «این تاوانی است که اصناف سینمایی برای حفظ استقلال و نه گفتن به پیشنهادهای رنگارنگ جریان مشکوک سیاسی باید بپردازند. این همه شتاب برای تعطیلی یک نهاد صنفی خوشنام، فراگیر و باسابقه که از دستاوردهای مهم فرهنگی پس از انقلاب به شمار می‌آید، جای شگفتی دارد. این رفتار نابخردانه در شرایطی که به استقبال جشنواره فیلم فجر می‌رویم و کشور در آستانه انتخاباتی دیگر است، بخشی از یک سناریوی طراحی‌شده به نظر می‌رسد.» کارگردان فیلم «به همین سادگی» در این اعتراض مکتوب دولت را نیز بی‌نصیب نگذاشته و نوشته بود: «جناب وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم که در طول سه سال گذشته هیچ جمله نغزی در باب فرهنگ، ارشاد و حتی اسلام از او نشنیده‌ایم، بدون شنیدن حرف‌های سینماگران یک‌طرفه به قضاوت نشست و بدون ارائه حتی یک سند متقن جامعه اصناف سینمای ایران را متهم به همکاری با بیگانگان کرد. اگر کسی بی‌خبر بود فکر می‌کرد وزیر اطلاعات است که دارد درباره کشف یک لانه جاسوسی دیگر حرف می‌زند. راستی چرا این روزها ادبیات دولتمردان ما در عرصه‌های گوناگون این‌قدر شبیه یکدیگر است؟» کارگردان «خیلی دور، خیلی نزدیک» هشدار داده بود: «سنت الهی بر این است که دیر یا زود پرونده کاری آقایان هم گشوده خواهد شد و به قول معروف پرده‌ها بالا می‌رود و عملکردها مورد قضاوت قرار می‌گیرد، باید معلوم شود چه کسانی و در چه دورانی با شعارهای مقدس انقلاب کاسبی کرده‌اند. راستی آنان که هنوز درد دین و انقلاب دارند از جناب وزیر بپرسند آیا آمادگی دارند پرونده عملکرد مالی دوره اخیر معاونت سینمایی – اشاره به دوره معاونت شمقدری است – را جهت روشن شدن افکار عمومی مردم مومن و انقلابی منتشر کنند؟» میرکریمی در جریان جشنواره فجر سال ۱۳۸۹ هم به ترکیب هیئت داوران جشنواره اعتراض کرد که موجب واکنش تند دبیر جشنواره و جهانگیر الماسی (از اعضای هیئت داوری) شد. پیش از این نیز کارگردان خوشنام سینمای ایران با حضور در برنامه «پارک ملت» که به بهانه‌ی اکران فیلمش در آن مهمان بود به بحث‌هایی پرداخت که در واقع نه انتقادی از سر بی‌حوصلگی و نارضایتی، بلکه عصیانی اصیل و نجیبانه علیه جامعه‌ای بود که هر روز بیش از روز گذشته از هویت اصیل خود دور می‌شود. وی در «پارک ملت» گفت که در گذشته، ایمان برایش اولویت کار بوده است، حال آنکه هم‌اینک این اخلاق است که در ایده‌وی بنیادی‌تر شده است. کارگردان «زیر نور ماه» اضافه کرده بود که ایمان بدون اخلاق حاصلی جز جاهلیت قبل از اسلام ندارد. وی با اعتراض به رواج دروغ و دورویی در جامعه از سوی مسئولان اضافه کرده بود: «آنها که می‌خواهند از خدا حمایت کنند فیلم‌هایی می‌سازند که شاید نیت وجودی‌شان دینی باشد اما به ضد خود تبدیل می‌شوند.»

گام آخر؛ اعتراض به دروغ

حالا این کارگردان معترض به وضع موجود (به دروغ و تزویر) در دولت و سینما با فیلمی که دست روی معایب جامعه ایرانی گذاشته از سفر به اسکار منع شده؛ طبیعی است که همه‌ی صحابه دولت سنگ‌اندازی کنند و او که خود به خوبی پی به این موضوع برده می‌گوید: «عملکرد آقایان و سیاست‌هایشان اجازه نمی‌دهد باور کنیم این تصمیم خالی از هرگونه کینه و تظاهر است.» میرکریمی ضمن رد هرگونه توافق با وزارت ارشاد در مورد عدم شرکت در مراسم اسکار امسال گفته: «به عنوان نویسنده، کارگردان، و تهیه‌کننده فیلم از همه چیز بی‌خبرم و برای خودشان بریدند و دوختند.» وی تأکید می‌کند که مسئولین حوزه هنری هم از هرگونه توافقی در این مورد بی‌اطلاعند. وی به مدیران تحمیلی فرهنگ جامعه یادآوری می‌کند: «من “یه حبه قند” را برای کشورم ساختم و مردم را از مردم گرفته‌ام و هیچ طلبی از کسی ندارم.» کارگردان «اینجا چراغی روشن است»، متاثر از این تصمیم آرزو می‌کند که «ای کاش فیلم دیگری انتخاب می‌شد تا این فرصت برای سینمای نجیب ایران باقی می‌ماند.» و ای کاش مسئولان سینمایی کشور می‌فهمیدند که چرا نگار جواهریان آرزو کرد جامعه‌ای مثل «یه حبه قند» داشته باشیم و لحظه‌ای درنگ و تأمل را در دستور کار خود قرار می‌دادند.