رسانه و اوقات فراغت کودکان

رسانه ملی و تلویزیون‌های ماهواره‌ای در ایران در پر کردن اوقات فراغت کودکان ناکام مانده‌اند

علی فاتحی

تلویزیون در ایران به‌عنوان اصلی‌ترین رسانه جمعی، از گذشته تاکنون نقش مهمی در پر کردن اوقات فراغت کودکان داشته است. با این حال، تلویزیون ملی به دلیل نداشتن رقیب، نه تنها توجهی به نیازهای مخاطب ندارد، بلکه در بسیاری از موارد تلاش برای رقابت با تلویزیون‌های ماهواره‌ای یا اصلاح برنامه‌های خود را ندارد. این وضعیت باعث شده است که تلویزیون ماهواره‌ای با برنامه‌هایی به زبان فارسی جایگزین رسانه ملی شود، اما برنامه‌های تلویزیونی برای کودکان هنوز از محتوا و کیفیت مطلوبی برخوردار نیستند.

با نزدیک شدن به تابستان و آغاز تعطیلات مدارس، همان‌طور که خانواده‌ها به فکر پر کردن اوقات فراغت کودکان هستند، رسانه‌ها نیز به فکر تغییر محتوا می‌افتند و سعی در توسعه بازار خویش دارند. در میان رسانه‌ها، تلویزیون توانسته جایگاه ویژه و گسترده‌ای را در ۸۰ سال گذشته برای خود فراهم کند و هرچه به جلو می‌رود، دامنه نفوذش گسترده‌تر می‌شود. اما در ایران، چون تلویزیون منحصر به حکومت است و رقیب دیگری ندارد، از همین رو بدون توجه به ذائقه مخاطب به کار خود ادامه می‌دهد. از سوی دیگر و پس از تقلب در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۸۸، روز به روز مخاطب به تلویزیون بدبین شد و همین امر مجالی برای تلویزیون‌های ماهواره‌ای فراهم آورد. در چهار سال گذشته، مدیران رسانه ملی نه تنها تلاشی برای بازیابی اعتماد عمومی نکردند، بلکه روز به روز بر اشتباهشان پافشاری بیشتری کردند.

تلویزیون

در ایران، داشتن تلویزیون به پوشش کامل نزدیک شده است و می‌توان به جرات گفت نزدیک به ۱۰۰ درصد خانواده‌های ایرانی در منزل تلویزیون دارند. اینک تلویزیون به دردسترس‌ترین رسانه ارتباط جمعی تبدیل شده است و از کتاب و روزنامه و رادیو فاصله زیادی گرفته است. طبق یافته‌های طرح رفتارهای فرهنگی ایرانیان، حداقل زمان روشن بودن تلویزیون در خانواده‌های مورد مراجعه، حداقل ۳۰ دقیقه و حداکثر ۱۰۰۰ دقیقه است که میانگین ۵/۷ ساعت را به دست می‌دهد. بیشتر افراد بیش از ۵/۲ ساعت در شبانه‌روز تلویزیون تماشا می‌کنند و میانگین استفاده در شبانه‌روز ۵/۴ ساعت و در کل جمعیت حدود ۵/۳ ساعت است. برخلاف کتاب و روزنامه که از نظر داشتن، خریداری و یا مطالعه آن‌ها تفاوت‌هایی در میان گروه‌های متفاوت اجتماعی و اقتصادی مشاهده می‌شود، در مورد تلویزیون این تفاوت دیده نمی‌شود یا بسیار ناچیز است. مدت روشن بودن تلویزیون در گروه‌های دارای پایگاه اقتصادی-اجتماعی متفاوت از نظر ارزش منطقه سکونت (پایین، متوسط رو به پایین، متوسط، متوسط رو به بالا و بالا) تفاوت معنی‌داری ندارد. همچنین ویژگی‌های فردی در استفاده از تلویزیون تفاوت زیادی را نشان نمی‌دهد. استفاده مردان و زنان از تلویزیون تفاوتی ندارد. اما با افزایش سن، نسبت استفاده کاهش می‌یابد. این کاهش به‌ویژه در گروه‌های سنی مسن مشهود است که عموماً از نظر بسیاری از فعالیت‌ها با گروه سنی جوان‌تر تفاوت دارند. همچنین با افزایش تحصیلات، کمی به میزان تماشای تلویزیون افزوده می‌شود، ولی این افزایش هم یکنواخت نیست و تا تحصیلات متوسطه است و برای تحصیلات عالی دوباره کاهش می‌یابد. مشاهده می‌شود که تلویزیون، بر اساس میزان پوشش، میزان استفاده زمانی و ماهیت تکنولوژیک آن (تصویری و نمایشی بودن و عدم نیاز به سواد و مهارت خاص برای استفاده)، در ایران به پر استفاده‌ترین رسانه جمعی بدل شده است.

تلویزیون‌های ماهواره‌ای

تا همین ده سال پیش، هنوز آنتن‌های بشقابی خانگی بسیار کم تعداد، بزرگ و گران‌قیمت بودند. اما امروزه یافتن پشت‌بام ساختمان‌هایی که فاقد این بشقاب‌ها باشند، کار دشواری به نظر می‌رسد. به علاوه، دیگر این آنتن‌ها به بزرگی قدیم نیستند و بسیار کوچکتر شده‌اند. شرکت‌های تلویزیون ماهواره‌ای بزرگ، این روزها اوقات فراغت بسیاری از مردم جهان را با برنامه‌هایی همچون فیلم، موسیقی، ورزش، اخبار و حوادث، پر می‌کنند. اما با گذشت سال‌ها، رونق روزافزون این شبکه‌ها در ایران، حاکمیت همچنان با همان نگاه گذشته خود و هشدار خانواده‌ها از تهاجم فرهنگی سخن می‌گوید. تلویزیون ملی به عنوان رقیب، نه تنها تلاشی برای رقابت نمی‌کند، بلکه تنها تلاشش با آن دستگاه عریض و طویل ساختن کپی برنامه‌ها یا تخریب این شبکه‌هاست. عموماً تلویزیون‌های فارسی‌زبان ماهواره‌ای با دو انگیزه راه‌اندازی می‌شوند: 

۱- انگیزه‌های سیاسی
۲- انگیزه اقتصادی

تلویزیون‌هایی که با انگیزه سیاسی امواجشان را به خانه‌ها می‌رسانند، به دلیل اینکه در فضای سیاسی هیچ صحبتی از کودک و حقوقش در میان نیست، به‌طبع تلاشی هم برای دربرگرفتن این قشر مخاطب ندارند. تلویزیون‌هایی هم که با اهداف اقتصادی پایه‌ریزی می‌شوند، به دلیل هزینه‌های سنگین تولید آثار مختص کودکان و تخصص ویژه‌ای که می‌طلبد، توان تولید محتوا ندارند و از طرفی میل به دوبله آثار گران‌قیمت کودک نیز نشان نمی‌دهند و جای سوال است که با دیش‌هایی که به سمت هاتبرد نشانه رفته و تلویزیون‌های فارسی بدون برنامه مشخص برای کودکان، سهم فرزندان در خانواده‌ها از برنامه‌های تلویزیونی به زبان مادریشان چیست؟

رسانه ملی

گروه‌های کودک شبکه‌های مختلف عموماً توسط مدیرانی غیرکارشناس هدایت می‌شوند، مدیرانی که به دلیل عدم شناخت کافی در این حوزه، صرفاً آموزش را محور برنامه‌ها قرار می‌دهند، آن هم آموزشی از جنس دیکته‌های مکتب‌خانه! برنامه‌های تولیدی این حوزه یا جشن و سروری بی‌محتواست که برای خالی نبودن عریضه، کودکانی هم در آن شریک‌اند یا گزارش‌هایی بی‌هدف از سطح شهر و مدارس! یا شاید خاله‌ها و عموهایی که از کودکی تنها لحنش را می‌شناسند که آن هم مورد تردید است. اینکه چرا رسانه عمومی یک کشور هر سال در این حوزه رو به نزول است، جای سوال جدی دارد. چرا برنامه‌هایی از جنس کلاه قرمزی و مدرسه موش‌ها جایش را به فیتیله فردا تعطیله می‌دهد؟ باید از مدیران رسانه ملی پرسید: در نبود فضاهای کافی تفریحی، ورزشی و فکری مناسب، قابل دسترس و ارزان، آیا تلویزیون می‌تواند مهم‌ترین رکن را در پر کردن اوقات فراغت خانواده‌ها داشته باشد؟ آیا سازمان صداوسیما طی چند سال اخیر توانسته بخشی از اوقات فراغت کودکان را با پخش برنامه‌های جذاب پر کند یا خیر؟

مطالب دیگر

قاتلی بر بال زمان: بررسی سریال دختران درخشان

«دختران درخشان» بیش از یک داستان معمایی درباره قاتلان سریالی است. سازندگان این سریال تلاش دارند تا پیچیدگی‌های تروما و تاثیرات آن بر زندگی شخصیت‌ها را به تصویر بکشند و نشان دهند که چگونه واقعیت می‌تواند در دنیای افراد از هم بپاشد. داستان حول شخصیت کربی می‌چرخد، زنی که پس

راننده تاکسی، راوی حقیقت در دل سرکوب و سانسور

«راننده تاکسی» فیلمی تاریخی و سیاسی است که به روایت قیام گوانگجو در سال ۱۹۸۰ می‌پردازد. این فیلم با نگاهی انسانی و واقع‌گرایانه، داستان مردی به نام کیم مان-سوب را دنبال می‌کند که در مواجهه با سرکوب و خشونت حکومتی، از فردی بی‌خبر به یک انسان مسئولیت‌پذیر تبدیل می‌شود. «راننده

۱۹۸۷؛ وقتی آن روز بیاید

فیلم «۱۹۸۷؛ وقتی آن روز بیاید»، تلاش دارد تا داستان سرکوب خشونت‌آمیز مخالفان در کره جنوبی را در دهه‌های ۱۹۸۰ به تصویر بکشد و نشان دهد چگونه جامعه‌ای تحت فشار، به دنبال عدالت و دموکراسی می‌جنگد. فیلم روایتگر مرگ یک دانشجوی دانشگاه سئول تحت شکنجه است که پس از انتشار

تاریکی جعبه سیاه شرودینگر

سفر در زمان، همواره یکی از موضوعات پرطرفدار در دنیای فیلم‌ها و سریال‌ها بوده است، اما «تاریکی» با نگاهی فلسفی و عمیق به این موضوع، آن را از سایر آثار متمایز می‌کند. برخلاف دیگر آثار مشابه که معمولاً با رویکردی سطحی و طنزآمیز به این مفهوم می‌پردازند، این سریال به‌طور