مصاحبه | ناظران | رادیو فرانسه | ۲۵ آبان ۱۳۹۷

سلام شنوندگان عزیز! با مجله رادیویی ناظران همراه شما هستیم. به‌تازگی تصاویر و ویدیوهای دردناکی از تجاوز یک مجرم سابقه‌دار به چندین کودک در فضای مجازی دست‌به‌دست شده‌اند؛ تصاویر و ویدیوهای بسیار دلخراش. آیا تا به‌حال به این موضوع فکر کرده‌اید که رفتار درست یک شهروند، یک کاربر، در چنین شرایطی چیست؟ در این رابطه با علی فاتحی، فیلمساز و کنشگر حقوق کودک مقیم پاریس، گفت‌وگو کردیم.

مجری: آقای فاتحی، اگر یک نفر در شبکه‌های مجازی، توی یک گروه، با عکس یا ویدیوی آزار جنسی کودکان روبه‌رو بشه، رفتار درست به‌عنوان یک شهروند، به‌عنوان یک کاربر چی هست؟ باید چی کار کنه؟

فاتحی: بهتره از اینجا شروع کنیم که اصلاً کودک کیه؟ چون این موضوع یه جورایی تو جامعه دچار ابهامه. از نظر قانونی، کودک به هر فرد زیر هجده سال گفته می‌شه. معمولاً این تصاویر و ویدیوهایی که تو اینترنت منتشر می‌شه، از سر دلسوزیه. یعنی اون کسی که تولیدش کرده نه، ولی اون کسی که بازنشر می‌کنه، فکر می‌کنه با این کار داره کمک می‌کنه. اما سوال اینه که واقعاً این کار کمک می‌کنه؟ یا اصلاً از نظر قانونی درسته؟
از نظر قانونی این کار درست نیست. اگر قانون رو نگاه کنیم، ماده ۱۶ و ۱۷ جرایم رایانه‌ای می‌گه که این کار جرم محسوب می‌شه؛ یعنی انتشار تصاویر بدون رضایت فردی که توی اون تصویر هست، خلاف قانونه. بنابراین، من فکر می‌کنم اولین کار، و شاید تنها کاری که می‌شه انجام داد، اینه که با مددکارهای اجتماعی یا مراجع قانونی این موضوع رو در میون بذارید. یعنی به جای انتشار تصویر، گزارش بدین. شاید با نوشتن و اطلاع‌رسانی بتونین کمک کنین، ولی با انتشار خودِ تصویر، نه.

مجری: خب، برخی می‌گن این ویدئو یا عکس قبلاً جاهای دیگه منتشر شده و همه دیدنش، و من با منتشر کردنش، همون‌طور که شما گفتید، از سر دلسوزی می‌خوام تلاش کنم که فرد آزارگر یا متجاوز به سزای عملش برسه و بازداشت بشه. شما در مورد این عذری که این افراد میارن، چی فکر می‌کنید؟

فاتحی: اصلاً این دلیل درستی نیست. اگر قبلاً منتشر شده و همه دیدنش، دیگه چه ارزشی داره که دوباره منتشر بشه؟ اگر هدف ایجاد آگاهی و موجه، خب میشه با نوشتن موج درست کرد. توی موارد مختلف دیدیم که نوشتن درباره حقوق کودک یا گوشزد کردن یه سری نکات، خیلی موثرتر بوده. چیزی که من حس می‌کنم اینه که کاربر شبکه اجتماعی بیشتر از هر چیزی دنبال توجهه. یعنی کسی که تو شبکه اجتماعی فعالیت می‌کنه، به یه نوعی احتیاج به توجه داره و این توجه رو تو چهره کودک و اون معصومیتش پیدا می‌کنه. به نظرم، اون کسی که این تصاویر رو منتشر می‌کنه، بیشتر از اینکه بخواد کمک کنه، دنبال لایک و جلب توجهه.

مجری: جدا از بحث قانونی، مشکلی که انتشار این عکس‌ها ایجاد می‌کنه، چیه؟ فرض کنیم که صورت این کودکان هم محو شده باشه. مشکلی که ایجاد می‌کنه چیه؟ چرا شما به‌عنوان کسی که سال‌ها در زمینه کودکان کار کردین، معتقدین که انتشار این تصاویر نه‌تنها کمک نمی‌کنه، بلکه احیاناً ضرر هم داره؟

فاتحی: شما وقتی یه تصویر رو هر روز جلوی چشمت می‌بینی، کم‌کم بهش عادت می‌کنی. این باعث می‌شه اون واکنش طبیعی جامعه نسبت به موضوع از بین بره. مثل اتفاقی که برای کودکان کار افتاده. تصاویر کودکان کار این‌قدر تکرار شده و به یه امر عادی تبدیل شده که دیگه واکنش خاصی تو کاربران ایجاد نمی‌کنه. انگار همه پذیرفتن که این یه بخشی از جامعه‌ست، یه بخشیه که کودکان کار توش هستن و ما هم هیچ کاری نمی‌تونیم براشون بکنیم. من فکر می‌کنم وقتی انتشار تصاویر بیش‌ازحد گسترده بشه، همین اتفاق می‌افته. واکنش‌ها از بین می‌ره. حالا این سوال پیش میاد که آیا قانون می‌تونه این رو کنترل کنه؟ در شبکه‌های اجتماعی، قطعاً نمی‌تونه. چی کار می‌شه کرد؟ به نظرم باید آموزش رو برد بالا. یعنی کاربران شبکه‌های اجتماعی باید با حقوق و وظایف خودشون آشنا بشن تا بعد بشه ازشون انتظار داشت که واکنش درستی نشون بدن. چون عموماً افراد نمی‌دونن که اصلاً با چی مواجه شدن، یا حالا چجوری می‌تونن کمک کنن؟ چجوری می‌تونن جلوی این آسیب رو بگیرن؟

مجری: از زاویه دیگه، انتشار این تصاویر و ویدیوها، حتی به فرض اینکه صورت این کودکان محو شده باشه، در آینده چه تاثیری روی وضعیت روانی این کودکان خواهد داشت؟ حتی در بزرگسالی، جدا از مسئله تجاوز که خودش شاید یکی از وحشتناک‌ترین تجربه‌هایی باشه که یه کودک بتونه پشت سر بذاره، این که این تصاویر و ویدیوها همه جا منتشر شده، چه تاثیری روی آینده اون کودک می‌ذاره؟

فاتحی: ممکنه که مثلاً تصویر اون کودک رو مات کرده باشن و صورتش مشخص نباشه. منِ کاربری که از یه فاصله دورتر دارم این تصویر رو می‌بینم، ممکنه اون کودک رو نشناسم، ولی خود اون کودک خودش رو می‌شناسه. اون می‌دونه که این تصاویر ازش پخش شده. این موضوع می‌تونه اعتمادبه‌نفسش رو توی جامعه از بین ببره، بهش احساس گناه بده و همیشه حس کنه که توی یه ویترینی بوده که دیده شده.

به همین دلیله که این تصاویر روی اون کودک اثر منفی می‌ذاره و قطعاً زندگیش رو تا آخر عمر تحت تأثیر قرار می‌ده؛ اون هم به خاطر یه اتفاقی که خودش هیچ نقشی توش نداشته و مقصر نبوده.

مجری: سوال پایانی من شاید خیلی به موضوعی که گفت‌وگو کردیم مستقیم ربط نداشته باشه، ولی شاید مهم باشه که همه ما بدونیم اگر به شکلی متوجه شدیم که یک کودک در معرض آزار جنسی قرار داره، چه رفتاری باید نشون بدیم؟ چه واکنشی باید از خودمون نشون بدیم؟ چی کار باید بکنیم؟

فاتحی: فقط آزار جنسی نیست، هر نوع کودک‌آزاری رو باید گزارش داد. کودک‌آزاری شکل‌های مختلفی داره: آزار عاطفی، بی‌توجهی به کودک، آزار جسمی. یکی از اینا آزار جنسیه. همه این موارد رو باید گزارش داد. در ایران می‌شه از طریق آموزش و پرورش این موضوع رو گزارش کرد. یه شماره تلفن برای مددکاری اجتماعی هم هست که می‌شه با اون تماس گرفت و این موارد رو گزارش داد. بهتره، یعنی حداقل کاری که می‌تونیم بکنیم، اینه که از کسایی که در حوزه کودک فعالیت می‌کنن، کمک بگیریم. اگر خودمون آشنا نیستیم یا کسی رو نمی‌شناسیم، یه نفر که تو این حوزه فعالیت می‌کنه رو در جریان بذاریم.

مجری: با سپاس از شما، آقای علی فاتحی، فیلمساز و کنشگر حقوق کودکان، که وقتتون رو در اختیار ما گذاشتید. روزتون خوش!