فیلم «رویای آریزونا»، ساخته‌ی امیر کوستوریتسا در سال ۱۹۹۳، یکی از آثار منحصربه‌فرد سینمای مستقل دهه‌ ۹۰ است که با سبک خاص و خیال‌انگیزش، تجربه‌ای متفاوت و به‌یادماندنی را برای مخاطبان رقم می‌زند. این فیلم با بهره‌گیری از عناصر سوررئالیستی، طنز تلخ و روایت غیرخطی، داستانی از رویاها، سرگردانی و تضاد میان واقعیت و خیال را به تصویر می‌کشد. کوستوریتسا در پسِ لایه‌های فانتزی و هجو گزنده‌ی فیلم، نقدی تند بر جامعه‌ی آمریکایی، رویای آمریکایی و بحران هویت ارائه می‌دهد. علاوه بر روایت جذاب و غیرمتعارف، فیلم به مسائل اجتماعی، طبقاتی و سیاسی زمان خود می‌پردازد و همچنان از منظر تحلیلی، اثری ارزشمند و قابل بررسی است. «رویای آریزونا» در نهایت، یک کمدی سیاه است؛ قصه‌ی سرگردانی آدم‌هایی که دردمندانه تشنه‌ی زندگی‌اند.
کوستوریتسا این فیلم را برخلاف دیگر آثارش در آمریکا ساخت، شاید به این دلیل که می‌خواست رویای آمریکایی را از زاویه‌ای هنرمندانه به چالش بکشد. محور داستان حول شخصیت «اکسل» (با بازی جانی دپ) می‌چرخد، جوانی که تلاش می‌کند از سرنوشت محتوم زندگی آمریکایی فرار کند، اما در نهایت در همان چرخه‌ای گرفتار می‌شود که دیگران را در آن می‌بیند. کوستوریتسا با طنز تلخ و نمادگرایی خاص خود، جامعه‌ی مصرف‌گرای آمریکا را به تصویر می‌کشد؛ جامعه‌ای که در آن پیشرفت و موفقیت فردی بیش از هر چیز بر پایه‌ی مادیات تعریف می‌شود.
فیلم از طریق شخصیت «لئو» (عموی اکسل)، که مالک یک نمایندگی خودرو است، رویای آمریکایی را به شکلی کاریکاتوری نقد می‌کند. لئو معتقد است خوشبختی در داشتن ماشین‌های زیبا و یک تجارت موفق خلاصه می‌شود، در حالی که سایر شخصیت‌های فیلم، هر یک به نوعی درگیر نارضایتی، شکست یا توهم‌اند. او برادرزاده‌اش، اکسل بلکمار، را از نیویورک فرامی‌خواند تا کسب‌وکار خانوادگی را ادامه دهد، اما اکسل که دل‌بسته‌ی رویاهای شخصی خود است، میان خواسته‌های خانواده و زندگی پرهیاهوی آمریکای مدرن گرفتار می‌شود. او، همچون بسیاری از نسل جدید، با بحران هویت دست‌وپنجه نرم می‌کند و نمی‌داند باید از مسیر «موفقیت آمریکایی» پیروی کند یا در جستجوی رویا های خود برود. در طول فیلم، این تضاد میان نسل قدیمی‌تر که به ارزش‌های سنتی پایبند است و نسل جدیدی که در جستجوی معنا سرگردان مانده، به‌وضوح نمایان می‌شود.
در این میان، رابطه‌ی اکسل با زنی عجیب و مرموز به نام «الین» و دختر نامتعادلش، «گریس»، داستان را به سمت یک درام سوررئالیستی سوق می‌دهد، جایی که مرز میان واقعیت و خیال به چالش کشیده می‌شود. الین زنی است که رویای پرواز و فرار از زندگی روزمره را در سر دارد، اما در نهایت در دام شکست‌های خود گرفتار می‌شود. او نمادی از آمریکایی‌هایی است که درگیر رویاهای غیرواقعی‌اند اما هرگز قادر به تحقق آن‌ها نیستند. کوستوریتسا از طریق رابطه‌ی پیچیده‌ی اکسل و الین، به پوچی و تناقض‌های جامعه‌ی مدرن اشاره دارد. از سوی دیگر، گریس دختری عصیانگر و سرخورده است که در افکار خودکشی غرق شده، نمادی از نسلی که میان خشم، ناامیدی و ناتوانی در یافتن معنا سرگردان مانده است.
امیر کوستوریتسا، که به دلیل سبک خاص و ریشه‌های فیلم‌سازی‌اش در اروپای شرقی شناخته می‌شود، در «رویای آریزونا» با قاب‌بندی‌های خلاقانه، تصاویر رویاگونه و تدوین غیرمتعارف، اثری را خلق کرده که به‌شدت یادآور سینمای سوررئال است. فضای بصری فیلم گاه از واقع‌گرایی فاصله می‌گیرد و وارد دنیای رویاهای شخصیت‌ها می‌شود؛ دنیایی که در آن ماهی‌ها پرواز می‌کنند و چرخش‌های ناگهانی داستان، ساختاری فراواقع‌گرایانه به فیلم می‌بخشند. شاید در این بستر، کوستوریتسا می‌خواهد خودِ رؤیای غیرواقعی آمریکایی را نیز به چالش بکشد. او با رویکردی سورئال، تلاش می‌کند واقعیت‌های تلخ را در لایه‌هایی از طنز و فانتزی پنهان کند.
پرواز شخصیت‌ها، رؤیاپردازی‌های عجیب و نمادهایی همچون هواپیما، ماهی، ماشین‌هایی که بر ستون‌های بلند در دل بیابان ایستاده‌اند، ماهی‌هایی که در آسمان شناورند، بادکنکی که از قطب تا نیویورک سفر می‌کند و حتی تلویزیون، همگی در راستای نقد اجتماعی و سیاسی فیلم عمل می‌کنند. «رویای آریزونا» ترکیبی است از طنز تلخ و تصاویر شاعرانه که زیبایی خاصی به جهان پرآشوب آن می‌بخشند. اما شاید شاه‌سکانس فیلم، خودکشی نافرجام گریس باشد: او سعی می‌کند با جوراب، خود را حلق‌آویز کند، اما غافل از اینکه جورابش کشی است! بین زمین و آسمان معلق می‌ماند. اکسل میان نجات گریس و آرام کردن الین سرگردان است، درحالی‌که هیو با خونسردی غذایش را تمام می‌کند. و من نمی‌دانم باید بخندم یا گریه کنم. این همان لحظه‌ای است که کوستوریتسا، همچون همیشه، هرچه را که به جنگ زندگی برخیزد، به هجو می‌کشد.
کوستوریتسا، به‌عنوان یک فیلم‌ساز اهل اروپای شرقی، همواره نگاهی انتقادی به سیاست‌های آمریکا و امپریالیسم داشته است. «رویای آریزونا» نیز پر از ارجاعات ضمنی به توسعه‌طلبی و اشغالگری آمریکا در نقاط مختلف جهان است. یکی از مهم‌ترین نمادهای فیلم، ماهی مرده‌ای است که همچنان در حال شنا به نظر می‌رسد؛ استعاره‌ای از امپراتوری‌ای که با وجود از دست دادن ارزش‌های انسانی، همچنان می‌کوشد سلطه‌ی خود را حفظ کند.
فیلم، مصرف‌گرایی و رویکرد استعماری آمریکا را با نگاهی انتقادی و لحنی طنزآمیز به سخره می‌گیرد و نشان می‌دهد که جامعه‌ی آمریکایی، علی‌رغم ظاهر پرزرق‌وبرق خود، درگیر نوعی ورشکستگی اخلاقی و معنوی است. کوستوریتسا با استفاده از عناصر سوررئال و نمادپردازی، پوچی این نظام را آشکار کرده و آن را همچون نمایشی فریبنده اما توخالی به تصویر می‌کشد.
«رویای آریزونا» اثری عمیق درباره‌ی بحران هویت، رویای آمریکایی و ورشکستگی اخلاقی جامعه‌ی سرمایه‌داری است. کوستوریتسا با بهره‌گیری از زبان سینما و طنز تلخ، دنیایی را خلق می‌کند که در آن شخصیت‌ها می‌کوشند از چرخه‌ بی‌پایان زندگی مدرن فرار کنند، اما در نهایت در همان دام گرفتار می‌شوند. فیلم، با اجراهای قدرتمند، فضاسازی منحصربه‌فرد و پیام‌های فلسفی عمیق، به یکی از متفاوت‌ترین آثار سینمایی دهه‌ ۹۰ تبدیل شده است. این اثر نه‌تنها از لحاظ هنری و سینمایی ارزشمند است، بلکه به‌لحاظ سیاسی و اجتماعی نیز تفکربرانگیز و شایسته‌ی تامل است.