نخستین مستند تلویزیونی درباره زندگی آیت‌الله منتظری، با صدایی از عزت‌الله سحابی آغاز می‌شود که در همان جملات اول می‌گوید: «آینه بود! خصومت، حسادت و رقابت نداشت» و مخاطب انگار درمی‌یابد که کلید پیروزی جنبش سبز را همین‌جا باید جستجو کند؛ این صدای مرحوم سحابی هم نخستین بار است که پخش می‌شود، او «افق باز و آزاد نگاه آیت‌الله» را مدیون انس با کتاب آسمانی می‌داند. کمی بعد، صدا و تصویر آیت‌الله؛ که سوره والعصر را می‌خواند و تفسیر می‌کند تا بگوید انسان ضرر می‌کند و به بیراهه می‌رود اگر…

در ۹۰ سالگی تولد آیت‌الله منتظری، علی فاتحی درباره ایده‌ی تولید این مستند در سال گذشته به “راه دیگر” می‌گوید: «از شروع جنبش سبز، کمتر چشمی بود که به دنبال واکنش‌های آیت‌الله منتظری در قبال مسائل و مصائب جنبش سبز نباشد؛ ایشان به دلیل نقش دینی و سیاسی که داشت و انتقاداتی که به حاکمیت از سال‌های پیش‌تر داشت و منجر به خروج‌اش از دایره قدرت شد و نیز همراهی بی‌دریغش با مردم، اهمیت ویژه‌ای داشت که تاثیرش را دوچندان می‌کرد تا دردسری بزرگ برای حاکمیت و امیدی بزرگ‌تر برای معترضان به کودتای انتخاباتی باشد. در سال‌های حیات فقیه عالی‌قدر، به دلیل وابستگی صدا و سیما به قدرت و سنگ‌اندازی‌هایی که جلوی پای فیلمسازان مستقل می‌شد و وحشتی که حکومت ایجاد کرده بود، در داخل ایران هیچ فیلمسازی اقدام به ساخت مستند در مورد ایشان نکرده بود. و فیلمسازان خارج از کشور هم به دلیل عدم دسترسی به منابع تصویری، موفق به ساخت مستندی از زندگی و فعالیت‌های آیت‌الله نشده بودند. و تنها با تلاش شاگردان ایشان، تعدادی مصاحبه تصویری تهیه شده بود؛ تا سال گذشته، با تلاش دوستان من در مجموعه رسام (راه سبز ایرانیان مالزی)، تعدادی فیلم از سخنرانی‌های ایشان در سال‌های ۶۰ تا ۶۳ به دست من رسید».

علی فاتحی می‌افزاید: «دوستان رسام نیت ابتدایی‌شان این بود که این فیلم‌ها را مرتب کنند تا در مراسمی که برای درگذشت آیت‌الله قرار بود برگزار شود پخش کنند. وقتی با من صحبت کردند، من پیشنهاد ساخت مستند را مطرح کردم. دوستان رسام هم به دلیل شناختی که از کارهای من داشتند و سابقه کارهای مشترک، پیشنهاد را قبول کردند. تیمی تشکیل شد و شروع به پردازش ایده کردیم. ایده‌ها یک به یک بررسی شد تا در آن جمع به این نتیجه رسیدیم که به دلیل نقش دینی که آیت‌الله داشت، یک قسمت از درس تفسیر قرآن ایشان را محور مستند قرار بدهیم و بهتر این است که سوره‌ی والعصر را برای شروع انتخاب کنیم تا هم نشان دهیم که آقای منتظری چقدر به آموزه‌های قرآنی پایبند بودند و هم به این واسطه تلنگری به مخاطب بزنیم».

علی فاتحی، کارگردان مستند «والعصر»

وقتی از فاتحی درباره دشواری‌های دسترسی به منابع در داخل کشور می‌پرسیم، گویی سخت‌ترین بخش ماجرا را به یاد می‌آورد و می‌گوید: «خیلی سخت است که یک فیلمساز بخواهد در مورد یک سوژه فیلم بسازد اما نتواند از همه منابع استفاده کند». کارگردان «والعصر» ادامه می‌دهد: «به محض نهایی شدن ایده، من کار تولید را شروع کردم. احتیاج داشتم با کسانی مصاحبه داشته باشم که یا به واسطه شاگردی آیت‌الله، شناخت کاملی از ایشان داشته باشند یا به واسطه اتفاقات سیاسی ایشان را خوب بشناسند. لیستی آماده کردیم و با همت دوستداران آیت‌الله، مصاحبه‌هایی آماده شد. خیلی از منتقدان این مستند به کیفیت تصاویر ایراد داشتند که خوب! البته به حق هم بود، اما وقتی قرار باشد تصویری مثلاً در فرانسه گرفته شود و به فاصله ۲۴ ساعت برای من ارسال شود؛ آن هم با امکاناتی که در شرایط آن روزها در اختیار من بود و نیز هماهنگ کردن تصاویری که با دوربین‌های مختلف گرفته شده، خیلی سخت بود».

اشاره‌ی کارگردان به «شرایط آن روزها» روایت آوارگی فیلمسازان و خبرنگاران و نویسندگان است که در میانه‌ی زندان و زندگی در سکوت، هجرت و آوارگی را برگزیدند و این مستند را یک فیلمساز آواره با امکانات محدودش ساخته است. علی فاتحی می‌افزاید: «بعد از ساخت فیلم، اولین جایی که فیلم اکران شد، مراسم آیت‌الله منتظری در مالزی بود؛ برنامه خوبی را رسام تدارک دیده بود. به جرات می‌توانم بگویم یکی از بهترین برنامه‌هایی بود که من در خارج از کشور دیدم. کمیته‌ای برای مراسم تشکیل شده بود و کارها را زیر نظر داشت و یکی از برنامه‌هایی که برای آن روز تعریف کرده بودند، اکران فیلم بود. من خودم طبق عادت، آخر سالن ایستاده بودم و همه‌ی حواسم به واکنش مخاطب بود. و فقط اشک بود که با دیدن مستند سرازیر می‌شد و چه چیزی می‌تواند برای یک فیلمساز ارزشمندتر از تاثیرگذاری اثرش روی مخاطب باشد؟».

فاتحی اما یکی از سخت‌ترین کارها در شرایط پس از جنبش سبز را «پخش فیلم» می‌داند و می‌گوید: «ممکن است بهترین آثار ساخته شود که بتواند تاثیرات خوبی هم بر جامعه داشته باشد، ولی چون در پخش مناسب و سزاوار اثر موفق نشده دیده نشود». او مستند «والعصر» را «کامل و در خور شخصیت آیت‌الله» نمی‌داند و آرزو می‌کند «فرصتی دست بدهد تا بتوانم مستندی بهتر، از شخصیت ایشان بسازم».